فضای سبز

 فضای سبز چیست

توسعه و گسترش فضاي سبز با توجه به گسترش روزافزون جمعيت و س اخت و سازهاي شهري و نياز ضروري انسان‌ها به فضاي سبز براي ايجاد تعادل اجتماعي، جسماني و روحي، امری مهم وحیاتی به شمار می‎آید. در كشوري مثل ايران كه بيشتر مناطق آن در كمربند خشك جهان واقع شده، شهرها براي مقابله با آلودگي‌هاي صوتي و هوا، همچنين كاهش استرس‌هاي محيطي بيشتر ازهر نقطه ديگري به فضاي سبز نياز دارند.

فضاي سبز به عنوان جزئي از بافت شهرها و بخشي از خدمات شهري ضرورت يافته و نمي‌توان آن را جدا از نيازهاي جامعه شهري دانست، از اين رو فضاي سبز بايد از نظر كمي و كيفي متناسب با حجم فيزيكي شهر، نيازهاي جامعه و با توجه به شرايط اكولوژيكي شهر و روند گسترش آتي آن توسعه يابد تا بتواند به عنوان فضاي سبز فعال بازدهي زيست محيطي مستمري داشته باشد.

 فضای سبز شهری

آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهر طراحی و بنا شده، فضای سبز شهری نامیده می‎شود. این فضا در حقیقت بخشی از استخوان بندی یا مورفولوژی شهری را تشکیل می‎دهد و به بیان دیگر فضای سبز در کنار اسکلت فیزیکی شهر تعیین کننده اندام و به طور کلی سیمای شهر است.
در تعریفی دیگر فضاهای سبز شهری را می‎توان نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش‎های گیاهی انسان ساخت دانست که هم واجد «بازدهی اجتماعی» و هم واجد «بازدهی اکولوژیکی» هستند.در این میان باغ­های میوه در شهر می­توانند هم واجد «بازدهی اکولوژیکی» باشند و هم واجد «بازدهی اقتصادی» اما به علت عدم امکان بهره برداری عمومی، خصوصی تلقی شده و نمی­توانند واجد «بازدهی اجتماعی» باشند.
در این بحث، منظور از «بازدهی اکولوژِیکی» عبارت است از: زیباسازی بخش­های شهری، دمای محیط، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند اینها و از دیدگاه حفاظت محیط زیست، فضای سبز شهری، بخش جاندار ساخت شهر را تشکیل می­دهد. فضای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی در برگیرنده بخشی از سیمای شهر است که ازانواع پوشش­های گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کالبد بی­جان شهر، تعیین کننده ساخت مرفولوژیک شهر است.
فضاهای باز شهری از یک سو، در برگیرنده فضاهای سبز موجود و از سوی دیگر، به صورت فضاهایی بالقوه جهت توسعه فضاهای سبز شهری مطرح می­شوند.
بنابراین، باید بر این موضوع تأکید کرد که: دارایی سبز یک شهر، صرف نظراز فضاهای سبزی که توسط شهرداری اداره می­شوند، از مجموعه فضاهای سبز خصوصی، فضاهای کوچک دارای گیاهان خودرو و زمین­های متعلق به دولت تشکیل می­شوند. فضاهای سبز عمومی تنها قسمت کوچکی از تمام پوشش گیاهی شهری را تشکیل می­دهد. اما با همه تعاریفی که تاکنون از مشخصات فضاهای سبز ارایه شده است، برای دست یافتن به تعریفی دقیق­تر باید در مقوله فضای سبز شهری بیشتر تأمل کنیم.
زمین­هایی که به پوشش­های گیاهی کوتاه (نازک و کم حجم) اختصاص دارد، مثل چمن و مراتع به عنوان "سطوح سبز" و زمین هایی که به پوشش­های گیاهی بلند یا نسبتاً بلند اختصاص دارند، نظیر جنگل، باغ و… با عنوان "فضای سبز" دسته بندی می­شوند. در واقع سطوحی را "فضای سبز" تعبیر می­کنیم، که توسط درختان دارای بعد و حجم شده و تبدیل به "فضای مثبت" گردیده اند. در مقابل فضای سبز سطوحی که عاری از درخت بوده و گیاهان آن منحصر به سطوح چمن و انواع گیاهان پوششی باشند، یک "فضای منفی" یا به عبارت بهتر"سطح سبز" تعریف می­شوند.
براساس تعاریف مذکور، دو بخش مشترک و مهم را در تعریف فضای سبز می‎توان استنباط کرد:
اول: مجموعه‎ای از پوشش سبزینه‎ای شامل درختان، درختچه‎ها، گل‎ها، بوته ها و چمن که مفهوم فضای سبز را از نظر شکل ظاهری القاء می‎کند.
دوم: برآوردن انتظارات و وظایفی شامل بهبود کیفیت زیست محیطی انسان، تأمین زیبایی و سایر نیازهای اکولوژیک که به عنوان هدف و وظیفه در احداث فضاهای سبز مستتر می‎باشد.
با توجه به اهمیت روزافزون فضاهای سبز شهری و گسترش نقش کلیدی آن در عرصه‎های مختلف زندگی شهری، نیاز به تعریف جامع تر که دربرگیرنده مفاهیم مورد نیاز در شرایط کنونی باشد وجود دارد، این مفاهیم شامل موارد و مسایل زیر است:

نقش انسان در سازماندهی و مدیریت فضاهای سبز.
اِعمال خلاقیت‎های مهندسی معماری در طراحی فضاهای سبز.
در نظر گرفتن مبانی مهندسی محیط زیست.

لزوم ارایه ضوابط و مقررات و تعیین محاسبات دقیق کارشناسی جهت مشخص کردن سرانه فضای سبز، تفکیک اراضی و رعایت مبانی علمی- تخصصی در زمینه‎های مختلف شامل مکان یابی، منابع طبیعی (آب و خاک و گیاه) تأسیسات زیست محیطی، بهداشت، اقتصاد و جامعه شناسی.
برای دستیابی به تعریفی که حتی المقدور دربرگیرنده کلیه مفاهیم بالا باشد، تعریف پیشنهادی زیر را می‎توان ارایه داد: « فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که عرصه‎های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان، درختچه‎ها، گل‎ها، چمن ها و سایر گیاهانی است که براساس نظارت و مدیریت انسان با درنظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص‎های مرتبط به آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری و یا بنا می‎شوند. »

نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهری

رشد صنعت و افزایش جمعیت در شهرها، به ساخت و سازهای سودگرایانه منجر شده است. این ساخت و سازها به مسائل بهداشتی و تأمین حداقل نور و هوا در مناطق متراکم شهری توجهی نداشته است. از سوی دیگر، ضرورت ایجاد کاربری­های جدید شهری، برای پاسخگویی به نیازهای روز افزون و اسکان جمعیت به تدریج باعث کاهش سهم فضاهای سبز و باغهای شهری گردیده و در نتیجه موجب آلودگی محیط زیست شده است. شایان ذکر است که با افزایش روند انهدام طبیعت، توجه انسان به منابع طبیعی نیز فزونی یافته و بهره­وری از آن جایگزین احترام به طبیعت گردیده است. تشویق مردم به درخت کاری در محوطه‎های کوچک فضای خانه ها، کاشتن نهال در کناره خیابان‎ها، استفاده از فضاهای آزاد برای توسعه پارک‎های کوچک از جمله اقدامات مؤثر در توسعه فضای سبز است.
در اهمیت فضای سبز شهری می‎توان گفت که امروزه اقلیم شهری تحت تأثیر فرایندهای تراکم و تمرکز فعالیت ها در شهرها، آن چنان دگرگون شده است که مطالعات ناحیه ‎ای شهرها، به صورت مشخص و جدای از اقلیم ناحیه‎ای بررسی می‎شود. آثاری که از طریق کاهش فضای سبز شهری بر اکولوژی شهری به ویژه در زمینه‎های اقلیم، هوا، خاک، آب‎های زیرزمینی و جامعه حیوانی گذاشته می‎شود، چنان شدید است که عناصر سازنده آن را در محیط شهری به کلی دگرگون می‎کند. نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهری، موضوعی است که بیش از هر چیز دیگر در شهرها و شهرسازی معاصر مورد توجه قرار گرفته است.