روش کوددهی در مدیرت تغذیه گیاهان اهمیت زیادی دارد. کوددهی باید به گونه ای باشد که عناصر مورد نیاز گیاه به شکل مناسب و در زمان مورد نظر در اختیار گیاه قرار گیرد. عوامل مختلفی نظیر نوع کود کشاورزی و گونه ی گیاه، بر روی کوددهی تاثیر گذار است.

1.  پخش سطحی

در این روش کود تقویتی قبل از کاشت گیاه بوسیله ی دست یا ماشین به طور یکنواخت در تمام سطح مورد نظر پخش می شود. بسیاری از مواقع پس از پخش سطحی، کود کشاورزی با شخم یا دیسک سطحی با خاک مخلوط می شود. این روش کوددهی برای عناصر یا کودهای کشاورزی محلول در آب مثل کودهای نیتروژن به کار گرفته می شود. البته در خاک های قلیایی بویژه در هوای گرم، احتمال هدر روی آمونیاک وجود دارد.
در این شرایط به زیر خاک بردن کود کشاورزی ضروری است. روش پخش سطحی برای کودهای فسفر و پتاسیم دار، کود پتاس، کارایی پایین تری دارد. البته این کودها بویژه در خاک های رسی حرکت بسیار کندی دارد و عنصر غذایی در زمان مناسب در اختیار ریشه ها قرار نمی گیرد.
متاسفانه در برخی از مناطق زارعان از این روش برای تامین فسفر و پتاسیم استفاده می کنند، بدون اینکه به این نکته توجه داشته باشند که قرار دادن ذرات کود کشاورزی حاوی این عناصر در نزدیکی منطقه ریشه ها با استفاده از شخم یا دیسک عمیق ضروری است.
در این روش مقدار زیادی کود تقویتی و کود کشاورزی مصرف می شود که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. معمولا در این روش کوددهی، مواقعی استفاده می شود که بذر گیاه نیز پخش سطحی شود.

 2.  روش نواری یا خطی

این روش کوددهی معمولا در زراعت هایی که به شکل نواری انجام شده باشد، استفاده می شود. در این روش کود کشاورزی شیمیایی، به شکل نوار در یک طرف یا دو طرف ردیف بذور به فاصله ی دو تا پنج سانتی متر کنار و دو تا پنج سانتی متر عمیق تر از بذر قرار داده می شود.
در روش نواری تثبیت کودهایی نظیر کود پتاس، کودهای فسفاته، پتاسیم دار و کودهای عناصر کم مصرف کاتیونی بویژه در خاک-های ریزبافت کاهش می یابد.
علاوه بر این، در این روش در مقایسه با پخش سطحی، کود کشاورزی کمتری مصرف شده، علف های هرز نیز کمتر از کود استفاده می کنند. البته اگر فاصله ی کود تقویتی با بذر گیاه کمتر از حد لازم باشد، احتمال سوختگی گیاهچه وجود دارد. بعلاوه با توجه به حجم محدود کوددهی شده در خاک، حجم کمتری از خاک مورد استفاده ریشه قرار می گیرد و ریشه ها در اطراف ذرات کود کشاورزی گسترش می یابد. این روش بیشتر برای گیاهان ردیفی و در مورد عناصری که در خاک تثبیت می شود به کار گرفته می شود.
در باغ ها نیز می توان از این روش به شکل خطی در کنار ردیف درختان یا نواری و دورتا دور تنه ی درخت و در فاصله ی نصف تنه ی درخت تا سایه انداز درخت استفاده کرد.

3. تغذیه برگی

3-1 مقدمه: در این روش عناصر مورد نیاز گیاه به سرعت و باکارایی نسبتا بالایی در اختیار گیاه قرار می گیرد. کاهش مصرف کود شیمیایی و پیامدهای زیست محیطی ناشی از آن نظیر آلودگی آبهای زیرزمینی و تخریب ساختمان خاک از ویژگی های این روش کوددهی است. در مواقعی که علایم کمبود مشاهده شده و تامین سریع عناصر غذایی شاخه، برگ یا میوه ضروری باشد یا مواقعی که ریشه ها به دلایل مختلف نظیر شرایط نامساعد محیطی (دمای پایین خاک) نتوانند عناصر غذایی را به خوبی جذب کنند یا در شرایطی که برخی اندامهای گیاه مثل میوه، نیازمند عناصر غذایی مثل کلسیم باشد، محلول پاشی راهکار مناسبی است. برای کاهش عارضه  پوسیدگی گلگاه در گیاهان میوه دار، مثلا هندوانه یا لکه تلخی در سیب که ناشی از کمبود کلسیم است محلول پاشی میوه لازم است، زیرا کلسیم در گیاه بسیار غیر پویا بوده حتی از برگ به مقدار کافی به میوه منتقل نمیشود. تغذیه برگی برخی از عناصر نظیر بور، منگنز، روی و آهن در خاک های اهکی کشور در مقایسه با مصرف خاکی مناسبتر است. در این خاکها تغذیه برگی به دلیل برطرف نمودن سریع کمبود و جلوگیری از تثبیت عناصر در مقایسه با مصرف خاکی کارایی بالاتری دارد.
3-2 مواقعی که تغذیه برگی توصیه میشود
3-2-1 پایین بودن قابلیت استفاده عناصر در خاک: یکی از عوامل کمبود عناصر غذایی بویژه عناصر کم مصرف در خاک، پایین بودن قابلیت استفاده عناصر در خاک است. در خاک های آهکی ایران به دلیل pH و درصد آهک بالا و مصرف بیش از اندازه ی کودهای فسفردار قابلیت استفاده عناصر کم مصرف، مثل آهن و روی کم است، بطوریکه با وجود بالا بودن مقدار کل این عناصر در خاک، کمبود این عناصر در بسیاری از خاک های مناطق مرکزی کشور گسترش دارد.
3-2-2 پایین بودن فعالیت ریشه در طی مرحله زایشی و تولید میوه
در طی مرحله  زایشی، به دلیل رقابت اندام های زایشی ( دانه و میوه) با ریشهها برای جذب هیدرات های کربن، فعالیت ریشه ها کاهش می یابد و در پی آن نیز جذب عناصر غذایی کم می شود. با تغذیه برگی در این مرحله از رشد گیاه، رقابت ریشه و شاخسار کاهش می یابد. در درختان میوه، گندم، جو و بقولات رقابت شدیدی بین ریشه  و میوهها در مرحله ی زایشی ایجاد می شود. در بقولات تثبیت کننده نیتروژن، رقابت ریشه و دانه برای جذب هیدرات های کربن سبب کاهش رشد گره های ریشه و در پی آن، کاهش عملکرد می شود. تغذیه برگی عناصر غذایی در درختان میوه(در زمان رشد و نمو میوه ) و غلات (هنگام رشد و نمو دانه) سبب بهبود کیفیت محصول می شود.

3-2-3 محلول پاشی با هدف بهبود کیفیت محصولات کشاورزی
محلول پاشی نیتروژن، روی و آهن در مراحل پایانی رشد و نمو غلات، سبب افزایش پروتئین و غلظت روی و آهن دانه می شود. بنابراین محلول پاشی عناصر غذایی در اواخر دوره ی رشد غلات یعنی زمانیکه برگ ها هنوز زرد نشده اند(زمان تشکیل دانه)  تاثیر خوبی در بهبود کیفیت دانه غلات دارد. نارسایی های فیزیولوژیکی ناشی از کمبود کلسیم مثل لکه تلخی، لهیدگی، پوسیدگی گلکاه و ترک برداشتن در بسیاری از باغ های میوه کشور مشاهده میشود. که به دلایلی نظیر کند بودن سرعت حرکت کلسیم در داخل گیاه و انتقال کم آن به میوه کمبود کلسیم در میوه ایجاد میشود. در چنین شرایطی به دلیل حرکت کند این عناصر در داخل گیاه برای افزایش مقدار کلسیم یا منگنز میوهها، محلول پاشی مفید و موثر است.

3-3 فواید محلول پاشی

3-3-1 رشد رویشی
محلول پاشی اوره در بهار یا پاییز در درختان سیب رشد رویشی را افزایش می دهد. محلول پاشی اوره در سبزیها که برگ های آنها مورد استفاده انسان قرار می گیرد، سبب افزایش رشد رویشی و در پی آن عملکرد محصول می شود.

3-3-2 عملکرد محصول
برطرف کردن سریع کمبود عناصر غذایی از طریق تغذیه برگی، تاثیر زیادی بر عملکرد سال جاری و آینده درختان میوه دارد. در زمان ظاهر شدن علایم کمبود، تشخیص سریع علایم و برطرف کردن کمبود از طریق تغذیه برگی از کاهش عملکرد و خسارت بیشتر محصول جلوگیری می کند.

3-3-3 کیفیت محصول
محلول پاشی روشی مفید و موثر در جهت بهبود کیفیت محصولات کشاورزی است. برای کاهش بیماری های فیزیو لوژیکی مثل ترکیدگی، لکه چوب پنبه ای، لکه تلخی، لهیدگی و اسکالپ، محلول پاشی با کلسیم مناسب است. محلول پاشی میوه با بور نیز سبب کاهش ترکیدگی میوه می شود. محلول پاشی با ترکیبات نیتروژن دار(مثل اوره) یا کودهای عناصر کم مصرف (مثل آهن و روی) در اواخر دوره ی رشد گندم، سبب بهبود کیفیت گندم می شود.

4.  کود آبیاری
کودآبیاری عبارت است از افزودن کود کشاورزی به آب آبیاری برای تامین همزمان آب و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه. این روش در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا بویژه در جاهایی که سیستم های آبیاری قطره ای وجود دارد متداول است. این روش معمولا برای تامین نیتروژن بکار گرفته می شود. فسفر، پتاسیم، گوگرد، روی و آهن نیز به صورت کودآبیاری مصرف می شوند.

4-1 محاسن کود آبیاری
در روش کودآبیاری، امکان بکارگیری مقدار مورد نیاز کود تقویتی  با کمترین تلفات و در بهترین زمان در طی دوره ی رشد گیاه وجود دارد. در مقایسه با روش های رایج کوددهی که مقداری از نیاز غذایی گیاه، قبل از کاشت و بقیه نیز به صورت سرک در طی دو یا چند نوبت در دوره ی رشد استفاده می-شود، روش کود آبیاری هم از جهت تاثیر بر گیاه و هم مقدار کود کشاورزی  مصرفی مناسبتر است.
در روش کودآبیاری، عناصر غذایی بصورت یکنواخت در منطقهی مرطوب ریشه، جاییکه ریشه های فعال گسترش دارد، پخش میشود. این امر سبب افزایش کارایی کوددهی و کاهش مقدار کود کشاورزی مصرفی می شود. کم شدن هزینههای تولید، کاهش آبشویی کود از منطقه ریشه و در نتیجه کاهش آلودگی آبهای زیرزمینی از محاسن کودآبیاری می باشد.
یکی از محاسن کودآبیاری صرفه جویی در مصرف انرژی و هزینه های کارگری است. در مورد برخی از محصولات زراعی که امکان وارد شدن کارگر یا تجهیزات کودپاشی به مزرعه در طول دوره ی رشد وجود ندارد، کود آبیاری می تواند برای برطرف کردن نیاز غذایی گیاه استفاده شود. در کود آبیاری این امکان وجود دارد که کودهای قابل تخلیط، یکباره مصرف شود. کود آبیاری روش مناسبی برای عناصر کم مصرف است زیرا معمولا مقادیر بسیار کم این کودها مصرف شده، درنتیجه توزیع یکنواخت آن در سیستم های کوددهی رایج مشکل است. در روش کودآبیاری بر خلاف تغذیه برگی، برگ ها خیس نشده، احتمال سوختگی آنها و شیوع بیماری های قارچی کمتر است. در کشتهای گلخانه ای نظیر کاهو، گوجه فرنگی و فلفل، مدیریت کودآبیاری در افزایش عملکرد و ارتقای کیفی محصول نقش مهمی دارد.

4-2 توصیههایی برای کود آبیاری
برای موثر واقع شدن کودآبیاری، شناخت بهتر وضعیت گیاه(مثلا نیاز غذایی و الگوی توسعه ی ریشه)، شیمی خاک(حلالیت و پویایی عناصر غذایی)، شیمی کود(قابلیت اختلاط، رسوب، انعقاد و خاصیت خوردندگی) و کیفیت آب آبیاری(مثلا pH، غلظت سدیم، کلر، بیکربنات و کلسیم) لازم است.

4-3 حلالیت کودها: حلالیت کودها به دما بستگی دارد محلول های کودی ذخیره شده، در پاییز با کاهش دما رسوب می کند. بنابراین توصیه می شود برای ذخیره این محصول ها در طی فصول سرد، غلظت های کم و رقیق آنها استفاده شود.
4-4 کودآبیاری با استفاده از آبهای شور: تحمل گیاهان مختلف به شوری و غلظت افزوده یون های سمی، بسیار متفاوت است. در بکارگیری آبهای شور در کودآبیاری، باید به افزایش شوری حاصل از کود تقویتی نیز توجه داشت. اگر قابلیت هدایت الکتریکی خاک بیش از 2 دسی زیمنس بر متر باشد، با توجه به احتمال خسارت بسیاری از محصولات گلخانه ای باید مقدار یون همراه در کودهای نیتروژن دار یا پتاسیم دار کاهش یابد. به طور کلی در شرایط شور برای مدیریت صحیح آبیاری، مصرف آب بیش از نیاز تبخیر و تعرق گیاه می باشد. بطوریکه آب اضافی، نمک را از منطقه ی فعالیت ریشه خارج کند. مقدار آب لازم برای کاهش غلظت نمک در منطقه ی ریشه تا حد مشخص تحت عنوان نیاز آبشویی نامیده می شود.
4-5 pH خاک: بهترین pH از لحاظ قابلیت جذب عناصر غذایی بین 6 تا 5/6 میباشد. نسبت یون های آمونیوم به نیترات در آب آبیاری، در تنظیم pH ریزوسفر بویژه در خاکهای شنی و بسترهای بی اثر با ظرفیت بافری کم(نظیر پشم سنگ) نقش مهمی دارد. اگر منبع اصلی نیتروژن آمونیوم باشد، جذب کاتیون ها بر آنیون ها غالب بوده، پروتون از ریشه به ریزوسفر ترشح می شود. نوسانات ناشی از منبع نیتروژن(نیترات یا آمونیوم) در pH خاک تا حدود 5/1 واحد گزارش شده است. در دمای بالاتر از 30 درجه سانتی گراد کود کشاورزی آمونیوم دار برای گوجه فرنگی و توتفرنگی مناسب نبوده، سبب کاهش رشد و نمو گیاه می شود. جذب آمونیوم باعث کاهش جذب سایر کاتیونها نظیر کلسیم، منیزیوم و پتاسیم می شود. برای تنظیم pH ، به کارگیری ترکیبی شامل 80 درصدنیترات و20 درصد آمونیوم توصیه می شود.

5. تزریق به داخل تنه ی درخت

روش تزریق عناصر غذایی به تنه ی درخت در قدیم رایج بوده است، بطوریکه سوراخی داخل تنه ی درخت ایجاد شده، یک لوله داخل آن قرار داده می شد. ترکیبات غذایی درون لوله به تدریج جذب گیاه می شد. گاهی اوقات کپسول های حاوی مواد غذایی یا سموم در این سوراخ ها قرار داده می شد. در برخی از موارد میخ هایی که سطح آنها با روی پوشش داده شده بود به تنه ی درخت کوبیده میباشد. در روش تزریق، عناصر غذایی و برخی سموم با فشار بالا به تنه ی درخت وارد می شود. در این روش حجم عناصر غذایی مورد استفاده کمتر است و آلودگی زیست محیطی کمتری وجود دارد. در کشور ما از این روش  برای برطرف کردن کلروز آهن و کمبود روی، منگنز و بور در درختان میوه مثل سیب، گلابی و به استفاده میشود. یکی از روشهای موثر برای برطرف کردن کلروز ناشی از آهک، تزریق سولفات آهن به داخل تنه ی درخت میباشد. البته مقدار مصرف کود تقویتی  بالا می باشد(تا 8 لیتر برای هر درخت).
5-1 زمان تزریق: زمان تزریق به هدف و نوع ماده ی تزریق شده بستگی دارد. با توجه به اینکه انتقال مواد در شیره ی آبکش به شکل فعال و براساس رابطه ی منبع(برگ ها) و محل مصرف(میوه یا ریشه) می باشد، زمان تزریق مهم است. اگر تزریق در تابستان انجام شود قسمتی از مواد به ریشه ها منتقل می شود بنابراین در شرایطی که کنترل پوسیدگی ریشه و انتقال مواد به ریشه مورد نظر باشد تزریق باید در تابستان و پس از توقف رشد رویشی انجام شود.
5-2 اهداف تزریق: بطور کلی تزریق به تنه ی درخت برای وارد کردن سریع عناصر غذایی، آنتی بیوتیکها آفتکشها و علفکشها به داخل گیاه استفاده میشود. تاثیر تزریق از مصرف خاکی یا محلول پاشی سریع تر است.
5-3 روش تزریق: ابتدا در اطراف تنه ی درخت چند سوراخ به عمق حدود 5 سانتی متر(بسته به قطر تنه و طول نازل) و قطر حدود نیم سانتیمتر با مته ایجاد میشود. سپس نازلها محکم در سوراخها قرار داده می شود بطوریکه مایع تزریقی از اطراف سوراخ و نازل خارج نشود. قطر سوراخ ایجاد شده بر روی تنه باید یک شماره کوچکتر از قطر نازل باشد. مواد لازم با پمپ به تنهی درخت تزریق می شود. اگر ماده تزریقی کم باشد تکرار تزریق لازم است.
5-4 روش چالکود: یکی از روشهای کوددهی باغ ها روش چالکود است. در این روش تعدادی چاله (اغلب سه چاله) به ابعاد 40 × 40 سانتیمتر در محل سایه انداز درخت ایجاد میشود. داخل آن از کود کشاورزی حیوانی، گوگرد یا اسید سولفوریک نیم نرمال (حدود 40میلیمتر) سولفات آهن و روی و اسیدبوریک پر میشود. گوگرد را برای کاهش pH خاکهای آهکی قرار می دهند. بنظر می رسد این روش بویژه در مورد فسفر و پتاسیم موثرتر از پخش سطحی یا مخلوط کردن کود تقویتی ف کود کشاورزی با خاک منطقه ی سایه انداز گیاه باشد.

انواع کود شیمیایی

ترکیب شیمیایی و درصد خلوص کودهای مختلف حاوی یک عنصر،  بسیار متفاوتند. این تفاوتها بر مورد مصرف، نحوه پخش، زمان کوددهی و اثر  بخشی کودها تاثیر بسیار مهمی دارند.بنابراین شناخت کافی از انواع کودهای  شیمیائی قبل از انتخاب و یا مصرف آنها ضرورت دارد.

کودهای ازت

ازت به صورتهای نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. فرم اصلی ازت در خاک بوده و فرمهای ، و پس از مدتی کم و بیش کوتاه بصورت در می آیند. تبدیل این فرمها به موجب آزاد شدن گشته و pH خاک را نقصان می دهد. ازت موجود در کودها را بصورت درصد ازت خالص ذکر می نمایند. نیترات آمونیم 33 درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است. اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می گردد و بتدریج بصورت در می آید. اوره رایج ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود. اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای 24 درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می آید قبل از کاشت بوسیله سرنگهای مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می دهند.

آمونیاک مایع دارای درصد زیادی ازت است. آمونیاک مایع را در بشکه های تحت فشار حمل نموده و توسط سرنگهای مخصوصی در خاک تزریق می کنند. محلول آمونیاک و بخصوص آمونیاک مایع را می بایستی در خاک مرطوب تزریق نمود تا در محلول خاک حل شده و در خاک به خوبی توزیع گردد. همچنین تراکم خاک مرطوب امکان پذیر بوده و نتیجتاً از فرار آمونیاک جلوگیری شود. کودهای اوره، هیدرات آمونیم و آمونیاک مایع برای خاکهای دارای pH بیشتر از 8 مناسب نیستند. در این گونه خاکها ازت این کودها بصورت گاز آمونیاک در آمده و از خاک خارج می گردد.

نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم درصد ازت کمی داشته وکمتر بعنوان منبع کود ازت در خاک مصرف می شوند. این کودها غالباً در محلولهای غذائی بعنوان منابع کلسیم یا پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرند.

کودهای فسفر

فسفر موجود در کودهای شیمیائی معمولاً بصورت یونهای و می باشد که فرمهای قابل جذب فسفر هستند. اسید فسفریک نیز که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شود قابل جذب گیاه است، اما بصورت کودشیمیائی مصرف نمی شود. غالباً درصد فسفر کودهای شیمیائی را بصورت درصد اکسید فسفر ذکر می نمایند. قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می شود. بوسیله کلسیم در خاکهای قلیائی و بوسیله آهن و آلومینیم در خاکهای اسیدی تثبیت می گردد. معمولاً تا کود فسفره ای که به خاک داده می شود در سال اول بصورت قابل جذب گیاه باقی می ماند و بخش کمی نیز طی سالهای آینده قابل جذب گیاه می گردد.میزانهای فوق الذکر با روش کوددهی، بافت و ترکیب خاک ، سوابق مصرف کود فسفره در خاک و مقدار کود فسفری که مصرف می شود بستگی دارد. چون میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می بایستی کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آنها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در pH 6 تا 5/6 مشاهده می شود.

بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاکهای اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاکهای قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. مصرف مقدار زیادی کود حیوانی نیز می تواند در نقصان pH خاک مفید باشد. میزان محلول بودن کودهای فسفره نیز متغیر است. ترتیب محلول کودهای فسفره را می توان بصورت زیر نوشت :

با این که اسید فسفریک 54 درصد اکسید فسفر دارد و بسیار محلول می باشد، اما استفاده از این اسید قوی بعنوان کود بدون خطر نیست. امروزه به مصرف کودهای متراکم مانند سوپر فسفات تریپل و فسفاتهای آمونیم تمایل بیشتری نشان داده می شود. فسفاتهای اخیر ناخالصی کمی از نظر عناصر مختلف دارند مثلاً سوپر فسفات تریپل فاقد گوگرد است، اما سوپر فسفات معمولی حدود 12 درصد گوگرد و 18 تا 21 درصد کلسیم دارد. مصرف کودهای ناخالص می تواند نیاز به بعضی عناصر را کاهش دهد.

کودهای پتاسیم

کمبود پتاسیم بیشتر در خاکهای اسیدی و خاکهای شنی دیده می شود، اما کمبود آن در سایر خاکها تحت شرایط آبیاری و برداشت مقدار زیادی محصول (بخصوص یونجه) نیز مشاهده می گردد. اغلب کودهای پتاسیم در آب محلول هستند و نحوه اضافه آنها به خاک نقش زیادی در اثر بخشی کود ندارد کلرورپتاسیم فراوانترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. کلرورپتاسیم دارای مقدار زیادی (60 تا 62 درصد) می باشد با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است چندان مطلوب نیست، زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می آید با این که مقدار کمی کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما زیادی کلر در خاک موجب آبدار شدن غده سیب زمینی و نقصان کیفیت توتون می گردد. نیترات پتاسیم دارای 44% اکسید پتاسیم است، اما کودی گران قیمت می باشد. سولفات پتاسیم معمولترین کود پتاسیم است که در زراعت مصرف می شود پتاسیم از تجزیه اولیه بقایای گیاهی نیز به خاک اضافه می شود، اما هوموس خاک بعنوان منبع قابل توجه پتاسیم بشمار نمی رود، زیرا پتاسیم بوسیله مواد آلی تثبیت نمی گردد. خاکهائی که مقدار زیادی رس از نوع ورمی کولایت و ایلیت دارند پتاسیم را تثبیت می کنند. پتاسیم واقع در محلول خاک در حال تعادل است و بعنوان ذخیره پتاسیم خاک محسوب می شود در صورتی که شدت تثبیت زیاد است می بایستی پتاسیم را بصورت نواری و قبل از کاشت در خاک قرار داد.

کودهای آلی

هر ماده آلی که بوسیله میکروبها قابل تجزیه باشد می تواند بعنوان کود آلی به کار رود. اما کودهای آلی مختلف از نظر کیفیت و دوام در خاک و قیمت بسیار متفاوتند. توجه گردد که تامین مواد غذایی گیاه از طریق اضافه کردن مواد آلی به خاک گران تمام می شود. ارزش اصلی کودهای آلی به علت تغییرات فیزیکی است که در خاک ایجاد می کنند. کودهای آلی را می توان به سه گروه کودهای حیوانی، کود سبز و کمپوست تقسیم نمود.

کودهای گوگرد

کمبود گوگرد در خاکهائی که به شدت در معرض شستشو قرار دارند مشاهده می شود. در این صورت می بایستی گوگرد را بصورت کود به خاک اضافه کرد. مقدار گوگرد کودها را بصورت درصد عنصر گوگرد (s) ذکز می کنند انتخاب نوع کود گوگرد دار به pH خاک بستگی دارد. در خاکهای اسیدی می توان از سولفات کلسیم یا جیپس بعنوان منبع گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای 18 درصد گوگرد و 22 درصد کلسیم است جیپس علاوه بر تامین گوگرد و کلسیم باعث افزایش pH خاک نیز می گردد.

افزایش pH خاک به علت جایگزین شدن یون هیدروژن واقع روی کلوئیدها توسط یون کلسیم و در نمعرض شستشو قرار گرفتن یون هیدروژن است. برای افزایش pH مقدار زیادی سولفات کلسیم را بر سطح خاک پخش نموده و آن را با خاک مخلوط می سازند. سولفات آمونیم دارای 24 درصد گوگرد می باشد. اما خاک را کمی اسیدی ساخته و مناسب خاکهای اسیدی نیست. از پودر گوگرد نیز می توان بعنوان کود گوگرد استفاده کرد. عنصر گوگرد در اثر فعالیت باکتریهای اکسید کننده بصورت اسید سولفوریک سرانجام سولفاتها در می آید.

هر چه ذرات عنصر گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت تر باشد، سرعت اکسیده شدن گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون عنصر گوگرد موجب اسیدی شدن خاک گشته و به همین دلیل از آن دراصلاح خاکهای قلیائی استفاده می شود. اکسیده شدن گوگرد در حرارت و رطوبت مناسب حدود 3 تا 4 هفته طول می کشد. بعضی از کودهای گوگرد را (مانند So2 و پلی سولفیدها) در آب آبیاری حل و به خاک اضافه می کنند. سولفات پتاسیم دارای واکنش خنثی در خاک بوده و pH خاک را تغییر نمی دهد. سوپر فسفات معمولی نیز حدود 12 درصد گوگرد دارد و می تواند نقش مهمی در تامین گوگرد مورد نیاز گیاه داشته باشد. در شرایطی که هوموس قسمت اعظم ازت مورد نیاز گیاه را تامین می کند، کمبود گوگرد در هوموس 8 به 1 میباشد در حالیکه نسبت ازت به گوگرد در خاک مشاهده نمی شود، زیرا نسبت ازت به گوگرد در گیاهان از 14 تا 17 به 1 است. میزان محلول بودن کود گوگردی به ترکیب آن بستگی دارد. سولفات آمونیم و سولفات پتاسیم از کودهای محلول محسوب می شوند. کودهای گوگرد را می توان قبل و یا بعد از کاشت محصول (به استثناء پودر گوگرد) به خاک اضافه نمود.

کودهای کلسیم و منیزیم

کلسیم و منیزیم کمتر بعنوان کود مصرف می شوند، زیرا کمبود آنها در بسیاری از خاکها (به استثنای خاکهای نواحی مرطوب) دیده نمی شود. خاکهای نواحی مرطوب اسیدی بوده و برای اصلاح آنها از کلسیم و منیزیم استفاده می شود. در خاکهای اسیدی اشاره شد مقدار زیادی کربنات کلسیم، کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم و یا سولفات کلسیم برای اصلاح خاکهای اسیدی مصرف می شود. درنتیجه کمبود احتمالی کلسیم و منیزیم نیز مرتفع می گردد. در صورتیکه تغییر pH خاکهای اسیدی مورد نظر نباشد و صرفاً تامین کلیسم مورد نیاز گیاه هدف باشد می توان از کودهای فسفره حاوی کلسیم استفاده نمود. برای رفع کمبود منیزیم از سولفات منیزیم و یا سولفات مضاعف منیزیم و پتاسیم استفاده می شود.

کودهای مخلوط

عناصر ازت، فسفر و پتاسیم بیش از سایر عناصر بعنوان کود مصرف می گردند. گاهی کودهای تجارتی را بصورت مخلوطی از عناصر فوق تهیه می کنند.درصد عناصر این کودها معمولاً پایین است و قسمت اعظم حجم را مواد دیگری به غیر از عناصر فوق تشکیل می دهند. ترکیب این گونه کودها را با درصد ازت (N)، اکسید فسفر و اکسید پتاسیم و به همین ترکیب ذکر می کنند مثلاً کود 10-10-20 دارای 20 درصد ازت، 10 درصد اکسید فسفر و 10 درصد اکسید پتاسیم می باشد گاهی درصد گوگرد (S) را بصورت عدد چهارم ذکر می نمایند مانند 5-10-10-15 که 5 درصد گوگرد دارد. کود مخلوط ممکن است فاقد یکی از سه عنصر اصلی باشد. مانند 44-0-13 که فاقد فسفر است و در حقیقت همان نیترات پتاسیم است و یا فسفات دی آمونیم که می توان آن را بصورت 0-46-18 بیان نمود.

کودهای عناصر کم مصرف

در خاکهای نواحی خشک کمبود آهن، مس، منگنز و روی و در خاکهای نواحی مرطوب کمبود مولیبدن، کلر و بر محتمل است. گاهی نیز مقداری زیادی کلر و بر در خاکها و آب آبیاری نواحی خشک وجود داشته و می توانند باعث مسمومیت گیاه گردند. نکته مهم در مصرف کودهای عناصر کم مصرف آن است که مرز بین میزان مورد نیاز و حد مسموم کننده گیاه بسیار باریک است. به عبارت دیگر مصرف زیاد این کودها باعث مسمومیت گیاه می گردد.

در اغلب موارد مقدار عناصر مس، آهن، منگنز و روی در خاک بیش از نیاز گیاه است، اما به فرم قابل جذب گیاه نیستند. از طرف دیگر چون این عناصر عمدتاً به صورت کاتیون به خاک اضافه می گردند، احتمال تثبیت آنها توسط خاک زیاد است.کاتیونها را بهتر است بر روی برگها محلول پاشی نمود.

در صورتی که این کاتیونها بصورت ترکیبات معدنی به خاک داده می شوند می بایستی بصورت نواری در خاک قرارداده شوند و یا همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه گردند. در صنعت این کاتیونها را با مواد کلات کننده ترکیب و آنها را بصورت غیر قابل تثبیت در آوردنده اند. کلاتها به سهولت در خاک حرکت کرده و عنصر را در دسترس گیاه قرار می دهند. در صورت عدم دسترسی به کلاتها ، از سولفاتهای کاتیونها بعنوان کود استفاده می شود.

پیشنهاد محصول

گیاه اپارتمانی بنجامین

مشاهده محصول

انواع کودهای حیوانی

منظور از کود حیوانی مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو ، گوسفند ،  مرغ یا هر حیوان دیگری است که از محل نگهداری آنها بدست می آید. درصد مواد  غذایی کود حیوانی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد  بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و مقدار بذر علفهای هرز،  اسپور بیماریها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک دارد.درصد ازت کود گاوی بیشتر  از کود گوسفندی و مرغی است. ولی درصد فسفر و پتاسیم کود مرغی از کودهای  گاوی و گوسفندی بیشتر است.

درصد مواد غذایی کودها به تغذیه دام بستگی دارد. مثلاً چنانچه جیره غذایی دام از نظر یک عنصر ضعیف باشد، کود حاصله نیز به طریق اولی از نظر آن عنصر ضعیف خواهد بود و یا مثلاً هر چه درصد فیبر جیره غذائی بیشتر باشد درصد فیبر مدفوع نیز زیادتر خواهد بود. فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود حیوانی تازه بسیار مساله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می گردد. پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می سازد بهمین جهت هیچ گاه نباید کود حیوانی تازه را به محصول کاشته شده داد.

کود حیوانی را در زراعت گیاهان پر ارزشی مانند سبزیجات، سیب زمینی، ذرت ، پنبه و چغندر قند. به مقدار تقریبی 20 تا 50 تن در هکتار به خاک می دهند. کود حیوانی را معمولاً در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می باشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود 15 سانتیمتری مخلوط می نمائید.

کودهای سبز

یکی دیگر از راههای افزایش ماده آلی خاک استفاده از کود سبز در تناوب زراعی می باشد. منظور از کود سبز شخم زدن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود حیوانی می باشد.

ولی کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شود تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند. از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می نماید. گیاه مورد استفاده بعنوان کود سبز می بایستی اثرات فیتوتوکسینی بر رشد محصول بعدی نداشته باشد، فصل رشد کوتاهی داشته، تراکم بوته بالا را تحمل کند و رشد سبزینه ای زیادی داشته باشد تا علاوه بر این که مقدار زیادی ماده آلی به خاک اضافه می کند، پوشش کامل خاک را تامین نماید. پوشش کامل خاک برای جلوگیری از فرسایش خاک و بازداری رشد علفهای هرز ضرورت دارد. بنابراین اهداف کود سبز را می توان در افزایش ماده آلی خاک، حفظ مواد غذائی خاک (و در صورت استفاده از گیاهان تیره بقولات افزایش ازت خاک)، جلوگیری از فرسایش خاک و مبارزه با علفهای هرز خلاصه نمود. توجه به اهداف فوق روشن می سازد که کود سبز قبل از گیاهان وجینی در تناوب قرار می گیرد.

به کار گیری کود سبز در شرایط دیم ایران به نواحی پرباران ساحل خزر محدود می شود. در این نواحی می توان از گیاهانی مانند جو و چاودار بعنوان کود سبز برای محصولات وجینی بهاره مانند پنبه‏ ذرت و آفتابگردان استفاده نمود. در این شرایط کود سبز را می بایستی حدود یک ماه قبل از کاشت در خاک شخم زد تا پوسیدگی مناسبی اتفاق افتاده و رطوبت کافی برای رشد محصول اصلی در خاک ذخیره شود.

کود کمپوست

کمپوست عبارت از بقایای گیاهی و حیوانی، زباله های شهری و یا لجن فاضلاب است که تحت شرایط پوسیدگی قرار گرفته باشند، بطوری که مواد سمی آنها از بین رفته، مواد پودر شده و فرم اولیه خود را از دست داده باشند. برای تهیه کمپوست می توان از بقایای چوب بریها‏، زباله شهری،‏ بقایای کشتارگاهها و کارخانه های کنسرو ماهی ، لجن فاضلاب و اجساد گیاهان پست غیرآوندی استفاده نمود. بطورکلی، کمپوست ها از نظر مواد غذائی ضعیف هستند (به استثناء بقایای کشتارگاهها و کارخانه های کنسرو ماهی که از نظر ازت غنی می باشند) و معمولاً برای بهبود ساختمان خاک مورد استفاده قرار می گیرند. اثر فیزیکی کمپوست به مقدار ماده آلی آن و اثر شیمیائی کمپوست به ترکیب شیمیائی آن بستگی دارد.

تهیه کمپوست از زباله های شهری و لجن فاضلاب راه مفیدی برای مصرف مجدد و دفع بهداشتی این مواد است. مواد اخیر از این نظر که دارای املاح کم، فاقد مولدین امراض و آفات گیاهی، بذر علفهای هرز و خاک می باشند مناسب بوده و به سرعت در خاک می پوسند. لجن فاضلاب را پس از تخمیر غیر هوازی و حرارت دادن (برای کشتن عوامل بیماریزای آن) مورد استفاده قرار می دهند برای تهیه کمپوست روش کلی زیر انجام پذیر است. موادی را که می خواهند. کمپوست نمایند بصورت لایه ای به ضخامت 7 تا 10 سانتیمتر روی سطح زمین یا حفره ای که در زمین تهیه نموده اند قرار می دهند و به ازاء هر سطل از مواد کمپوست شونده حدود 100 گرم فسفات دی آمونیم یا سوپر فسفات بر روی مواد می باشند (در صورتی که از سوپر فسفات استفاده می شوند بهتر است حدود 40 گرم اوره به ازاء هر 100 گرم سوپر فسفات اضافه شود) پس از پاشیدن کود شیمیائی اقدام به آبپاشی این لایه نموده و سپس لایه های جدید را به همین روش اضافه می کنند. ممکن است لایه هائی از کود حیوانی و یا خاک را بطور متناوب با لایه های مواد کمپوست شونده قرار دهند. در صورتی که از لایه های کود حیوانی استفاده می شود به اضافه کردن کود ازت در زمان انباشتن مواد کمپوست شونده نیازی نیست، اما به فسفات و همچنین سولفات کلسیم ممکن است نیاز باشد. ترکیب کود شیمیائی که برای تحریک و تکمیل پوسیدگی و تعادل عناصر به کمپوست اضافه می شود به نسبت کربن به ازت و ترکیب شیمیائی مواد کمپوست شونده بستگی دارد.

زیرورو کردن زیاد توده موجب می شود که حرارت کمپوست بالا نرفته و آفات و عوامل بیماریزای موجود در مواد از بین نروند.

افزایش تهویه مواد از شدت بو می کاهد. برای مبارزه با مگس و پشه می بایستی از حشره کشها استفاده نمود. کمپوست را می توان به جای کود حیوانی مورد استفاده قرار داد.

گیالوش

گیالوش (پیت) یا تورب عبارت از بقایای گیاهان آبزی، باتلاقها و مردابهاست که زیر آب به حالت نیمه پوسیده و تجزیه شده بجا مانده است و خرد شده آن را پس از استخراج در ترکیبات خاکی بکار می برند. ترکیبات گیالوش های مختلف بر حسب نوع گیاهی که از آن بوجود آمده اند مقدار پوسیده بودن، مقدار مواد معدنی و درجه اسیدی بودن، متفاوت است.از میان انواع گیالوش در ایران خزه لوش (پیت خزه peat moss) از همه معروف تر است که دارای رنگ قهوه ای میباشد و ظرفیت نگهداری آبی حدود ده برابر وزن خشکش را دارد. این ماده، اسیدی و با pH برابر 8/3 تا 5/4 بوده، مقدار کمی ازت دارد و فسفر و پتاس آن ناچیز است.بنابراین بیشتر برای نگهداری آب و خاک افزوده میشود. قبل از افزودن خزه لوش به خاک باید در صورت لزوم آنرا تکه تکه کرد و لازم است که مرطوب شود.

خاکبرگ

خاکبرگ که از پوسیده شدن موادی مانند دمبرگ درختان، چمن های قیچی شده و غیره حاصل می شود ارزش غذایی چندانی ندارد و تنها به منظور سبک و قابل نفوذ کردن خاک مورد استفاده قرار می گیرد. برای تهیه خاک برگ در فصل پائیز برگهای خشک درختانی که رگبرگهای ضخیم و خشن ندارند (مانند درختان میوه، افرا و نارون و …) را در محلی در روی سطح زمین یا در یک گودال بصورت یک لایه جمع آوری کرده پس از آنکه با آب پاشی رطوبت لازم را تامین کردند برای تسریع در پوسیده شدن آنها مقداری کود ازته مانند اوره بدان اضافه می کنند. سپس یک لایه دیگر برگ ریخته و با تکرار عمل آب پاشی و کودپاشی به انباشتن مقدار مورد نظر برگ می پردازند در اثر رشد و نمو باکتریها، برگها بتدریج پوسیده می شوند، معمولاً هراز چندی این توده را از هم می پاشند و دوباره در محل دیگری روی هم می ریزند این کار به منظور جلوگیری از ایجاد گرمای بیش از حد در درون توده که باکتریها را از بین می برد و هوا رسانی به باکتریهای موازی انجام میگیرد.